prosang tula ni nanaybunso
alay sa mga biktima ng MV Princess of the Stars Tragedy
Isang gabi, inutusan ni Haring Sulpicio na maglakbay ang kanyang anak na Prinsesa sa kaharian ni Haring Neptuno upang maghatid ng mga binhi sa karatig na isla. Malugod na sinunod ng Prinsesa ng mga Bituin ang kanyang ama. Pumalaot siya at naglayag kasama ng mga binhi. Naaliw ang Prinsesa sa simponiyang huni ng mga ibon sa papawirin at marahang pagispis ng tubig sa kanyang katawan.
Lumipas ang mga oras, nalibang ang Prinsesa at nakisayaw sa mabining indayog ng karagatan. Tuloy, hindi niya namalayan ang nagbabadyang panganib sa kaharian. Binalaan ang Prinsesa ng mga kawal ni Haring Neptuno na huwag nang tumuloy sa paglayag ngunit ipinagsawalang bahala niya ito. Mahigpit na ibinilin ng kanyang Amang Hari na dalhin ang mga binhi sa kabilang isla anuman ang mangyari.
Ang masuyong galaw ng mga alon ay napalitan ng magaslaw na sayaw. Ang mala-orkestrang ihip ng hangin ay sinabayan ng dumadagundong na kulog at kidlat na sumusuyod sa pinakapusod ng dagat. Humiyaw ang hagayhay at binulabog ng daluyong ang buong kaharian. Dahil dito, nahintakutan ang Prinsesa ng mga Bituin. Maya-maya pa’y umalingawngaw ang mga panaghoy ng dala niyang mga binhi. Nanulay ang kanilang mga hibik sa bawat haplit ng alon. Nagsalimbayan ang kanilang mga boses sa konsyerto ng kawalang pag-asa. Hanggang sa namaos ang mga panangis at saklolo. Tuluyan na silang inanod ng agwahe ng kalungkutan.
Gustuhin mang iligtas ng Prinsesa ang mga binhi’y wala na siyang magawa. Sinagupa niya ang mga dambuhalang alon ngunit hindi siya nagtagumpay. Hanggang sa natapos ang nakabibinging dalit ng kamatayan. Maraming binhing nasayang, mga binhing papasibol pa lamang ang mga pangarap.
Napuno ng kirot ang pagdating ng umaga. Ang ibang binhi ay kinatigan ng kaligtasan ngunit lumutang ang ilang mga inulilang pangarap sa dalampasigan ng Sibuyan. Matapos ang ilang buwan, ang Prinsesa ng mga Bituin ay nanatiling naghihingalo sa karagatan. Sa pusod nito, may mga naiwang bakas ng kapabayaan. Hindi pa rin tuluyang namaalam ang alaala ng nakaraang sigwa.
Martes, Oktubre 14, 2008
nang matapos ang lahat (wow? love song!)
Nakakahinga na ako ng maayos ngayon matapos ang madugong pagsusulat ng sandamakmak na paper requirements sa school. Sabi ko nga sa mga klasmeyt kong si Beng at Ron, natuyot ang kakarampot kong brain cells sa pagsusulat. Naubusan ata ng oxygen. Sabi ko din, sana lang di ko ibagsak ang mga subjects ko ngayon sa dami ng absences ko. Naipilit ko namang ihabol kahit papano ang mga papel ko kahit pa nabubulok na 'ko dito sa isla ng Sibuyan. (amoy endosulfan nako!) Sana lang din, counted sa computation ng grades ang honesty at effort. Masyado kasing personal ang mga naisulat ko. Parang dyornal-dyornalan lang, walang kalaliman, puro kababawan. Hay. Isang malaking good luck sa 'kin.
Gusto kong magpamasahe!
Miyerkules, Oktubre 8, 2008
ANG KAMALAYANG FEMINISMO SA PANITIKANG FILIPINO
ni nanaybunso
Kumbaga sa pelikula, ang usapin ng opresyon sa kababaihan ay isa nang palasak na tema pero patuloy pa ring kumikita sa takilya. Isa itong di mamatay-matay na usapin na kinakailangang pagtuunan ng pansin. Walang pinagkaiba ito sa iba pang sakit ng lipunan tulad ng kahirapan, droga, problema sa edukasyon at korupsiyon. Ito ay malaon nang nilalabanan ngunit hindi lubos na masolusyunan.
Sa isang patriyarkal na lipunan, isang malaking hamon para sa kababaihan ang maging matagumpay sa anumang larangan at magtamo ng pantay na pagkilala at karapatan. Sa kasalukuyang panahon, laganap pa rin ang represyon, panggagahis at iba pang anyo ng opresyon sa kababaihan. Ang mga ganitong kalagayan ay hindi lamang makikita sa tahanan, kundi pati na rin sa trabaho, eskuwelahan at maging sa mga institusyong nagsusulong ng ganitong kamalayan. Ang marahas na sistemang ito ng patriyarkal ang nagtulak sa mga kilusang feminista na isulong ang kanilang adbokasiya laban sa dominasyon ng kalalakihan sa ating lipunan.
Sa ngayon, masasabing hindi pa rin ganap ang internalisasyon sa kamalayang feminismo sapagkat maging ang mga institusyong dapat sana’y nagsusulong nito ay kakikitaan ng di pantay na pagtingin sa isyu ng kasarian. Bilang napaka-epektibong midyum ng pagpapalaganap ng kaayusan at tagapagtaguyod ng pamantayan, ang media ay inaasahan sanang maging instrumento ng ganitong adbokasiya, ngunit sa realidad, ito’y nagiging kasangkapan pa upang lalong manaig ang kulturang patriyarkal. Makikita ito sa mga ipinapalabas nilang patalastas at ibang programa na may tema ng subordinasyon ng babae sa lalaki.
Tulad ng kalalakihan, marapat lamang na mabigyan ng sapat na pagkilala ang mga babae sa lipunan dahil makailang ulit nang napatunayan ang malaking ambag ng hanay na ito sa pulitika, kultura, ekonomiya at pati na sa siyensa. Kaya’t maituturing na isang malaking pagbabago sa mundo ng panitikan ang pagkilala sa ilang mga babaeng mandudula, makata, kritiko at manunulat noong dekada ‘80. Isang feministang pagkilos ang pagsusulat ng mga akdang tumatalakay sa iba’t ibang isyung nararanasan ng kababaihan.
Ngunit ang tanong, sapat na bang maisulat ang mga akdang nagsusulong ng kamalayang feminismo? Ang pakikibaka/adbokasiya ba ay nagtatapos lamang sa mga espasyo ng pahina ng teksto? Tunay na makapangyarihan ang mga naisulat na dula, tula at ibang akda noong mga nakaraang dekada hanggang sa kasalukuyan at marami-rami na ring pagbabago sa pagtanggap ng lipunan sa mga babae, ngunit di pa rin mabilang ang mga kaso ng karahasan at opresyon magpahanggang ngayon. Marahil hindi pa rin napagtatanto ng karamihan na ang tunay na esensya ng kamalayang feminismo ay nagsisimula sa ating sariling pagsisikhay na labanan ang kumbensyunal na pagtingin sa ating hanay.
ANG RETORIKA NG BABAENG MANUNULAT: ISANG PAGHUHUBAD
Bilang pagpoposisyon ng personang babae sa panitikang Filipino, napili ko ang isang maikling kuwentong nailathala sa Mirror Weekly at sa Aklat Likhaan ng mga Maiikling Kuwento 1999, isa itong halimbawa ng malinaw na paglalatag ng feministang paninindigan.
Ang kuwento na “Ang himas ni Ricardo” ni Babeth Lolarga ay isang akdang walang bahid ng pagpapanggap. Senswal ang bawat pangungusap sa unang bahagi ng kuwento. Explisitong nailarawan ang bawat eksena ng pagniniig. Bawat detalye ay maaring makapagpabuhay ng libido ng bawat mambabasa nito. Ngunit sa likod ng senswalidad ng akda, nilalayon nitong ibangon ang kamalayang feminismo.
Sa simula ng kuwento, inilahad ng pangunahing tauhan na si Lara Sumulong ang kanyang relasyon kay Ricardo. Nakilala niya si Ricardo matapos niyang iwan ang kanyang nambubugbog na asawa na si Joey. Nabigyang diin sa kuwentong ito ang usapin ng sexual politics sa pagitan ng babae at lalaki. Ang katawan ng babae ay hindi isang bagay na parausan lamang ng mga lalaki. Naipakita ang kaibahan ng paggamit sa katawan ng babae bilang parausan at ang pagkakaroon ng kapangyarihan ng babae sa lalaki gamit ang kanyang katawan. Sa kanyang dating asawa ganito ang eksena:
• “Si Joey ay magpupumilit na magseks pa rin kami. Galit siya tuwing tumatanggi ako. Naniniwala siyang obligasyon ko ang sundin ang gusto niya…”
Samantalang kabaligtaran naman ito ng kanyang karanasan kay Ricardo:
• “Damdam kong masidhing naglalaban sa kalooban niya ang pagtratong paggalang sa akin at ang umaapoy na pagnanasa. Hindi naman ako ang tipo ng babae na kinikilig kapag mamamasdan ang hirap na dinadaanan ng lalaki; ang kinakatuwaan ko ay ang aking sariling kapangyarihan sa epektong kaya kong buhayin sa kanya.”
Sa huling bahagi ng kuwento, ganito ang palitan nila ng salita ni Ricardo:
• “Tinanong ko siya minsang nagpapahinga kami kung kagalakan ko lang ba ang ibig niyang madama. Ibinalik niya ang tanong sa akin, “At bakit naman hindi? Di ba reklamo niyong kababaihan na panay ang kagustuhan naming ang nasusunod? Magandang pagmasdan ang mukha mo habang ganado tayong nagse-sex. Alam kong napapaligaya kita.”
Dito naipakita ang pagiging sensitibo ng lalaki sa pangangailangan ng babae. Hindi lamang sex ang sentral na tuon dito ng akda. Mahalagang elemento nito ang pagkakaroon ng pag-asa ni Lara matapos ang isang bigong relasyon sapagkat nagpapakita ito ng kanyang katatagan bilang babae.
Ang paggamit ng pangalang Lara Sumulong – sumulong na sa kanyang pinakapayak na depinisyon ay nagsasabi ng progreso - ay maituturing na isang mapagpalayang deklarasyon nang pagsulong/pagtaguyod ng kamalayang feminismo. Iwinawaksi ng persona ang kumbensyunal na pagtingin sa pagpapamilya. Ipinagpapasalamat ni Lara na wala silang nabuong anak ni Joey, dahil kung mayroon, maaring nanatili siya sa kanilang relasyon sa isang maling konsepto na kailangan kalakihan ng bata ang isang buong pamilya. Ang pagkatao ni Lara ay matatag at hindi basta-basta nalulusaw ang paninindigan. (“Kailangan sumulong ka babae, ang palaging paalala ko sa aking sarili.”)
Sa malalimang pagsipat ng kuwento, si Lara ay isang representasyon ng makabagong babaeng naigpawan ang agresyon/pandarahas ng kanyang asawa. Pinutol ni Lara ang patriyarkal na relasyong namagitan sa kanila ng kanyang dating asawa nang iniwan niya ito isang gabing himbing ito sa ispirito ng serbesa. (“Isang gabi nang nakatulog na naman si Joey sa harap ng telebisyon at nakakunsumo ng katumbas ng isang galong serbesa, pumuslit ako, dala-dala ko ang ilang mga damit na pampalit.”)
Ito’y isang matapang na hakbang at malinaw na manipestasyon ng paglaban ni Lara sa karahasan sa kababaihan.
Naipakita sa kuwento ang pagwaksi sa istiryutipo ng babae bilang sunud-sunuran sa lahat ng gustuhin ng lalaki, na ang babae’y hindi mananatiling anino lamang ng lalaki. May implikasyong moral ang “Ang himas ni Ricardo” ngunit hindi didaktiko ang tono nito. Sa aking palagay, nakatulong ang ganitong istilo upang lalong maging epektibo ang pagkukuwento.
Sa huli, masasabi natin na kasabay ng paglaya ng kamalayan ni Lara ay ang paglaya ng babaeng manunulat na si Babeth Lolarga sa kanyang retorikal na paglalahad ng isang senswal na sitwasyon na may sensibilidad. Isa itong patunay na nailuwal ng panitikan noong dekada ’90 ang isang akdang may kabuluhan at feministang paninidigan.
Kumbaga sa pelikula, ang usapin ng opresyon sa kababaihan ay isa nang palasak na tema pero patuloy pa ring kumikita sa takilya. Isa itong di mamatay-matay na usapin na kinakailangang pagtuunan ng pansin. Walang pinagkaiba ito sa iba pang sakit ng lipunan tulad ng kahirapan, droga, problema sa edukasyon at korupsiyon. Ito ay malaon nang nilalabanan ngunit hindi lubos na masolusyunan.
Sa isang patriyarkal na lipunan, isang malaking hamon para sa kababaihan ang maging matagumpay sa anumang larangan at magtamo ng pantay na pagkilala at karapatan. Sa kasalukuyang panahon, laganap pa rin ang represyon, panggagahis at iba pang anyo ng opresyon sa kababaihan. Ang mga ganitong kalagayan ay hindi lamang makikita sa tahanan, kundi pati na rin sa trabaho, eskuwelahan at maging sa mga institusyong nagsusulong ng ganitong kamalayan. Ang marahas na sistemang ito ng patriyarkal ang nagtulak sa mga kilusang feminista na isulong ang kanilang adbokasiya laban sa dominasyon ng kalalakihan sa ating lipunan.
Sa ngayon, masasabing hindi pa rin ganap ang internalisasyon sa kamalayang feminismo sapagkat maging ang mga institusyong dapat sana’y nagsusulong nito ay kakikitaan ng di pantay na pagtingin sa isyu ng kasarian. Bilang napaka-epektibong midyum ng pagpapalaganap ng kaayusan at tagapagtaguyod ng pamantayan, ang media ay inaasahan sanang maging instrumento ng ganitong adbokasiya, ngunit sa realidad, ito’y nagiging kasangkapan pa upang lalong manaig ang kulturang patriyarkal. Makikita ito sa mga ipinapalabas nilang patalastas at ibang programa na may tema ng subordinasyon ng babae sa lalaki.
Tulad ng kalalakihan, marapat lamang na mabigyan ng sapat na pagkilala ang mga babae sa lipunan dahil makailang ulit nang napatunayan ang malaking ambag ng hanay na ito sa pulitika, kultura, ekonomiya at pati na sa siyensa. Kaya’t maituturing na isang malaking pagbabago sa mundo ng panitikan ang pagkilala sa ilang mga babaeng mandudula, makata, kritiko at manunulat noong dekada ‘80. Isang feministang pagkilos ang pagsusulat ng mga akdang tumatalakay sa iba’t ibang isyung nararanasan ng kababaihan.
Ngunit ang tanong, sapat na bang maisulat ang mga akdang nagsusulong ng kamalayang feminismo? Ang pakikibaka/adbokasiya ba ay nagtatapos lamang sa mga espasyo ng pahina ng teksto? Tunay na makapangyarihan ang mga naisulat na dula, tula at ibang akda noong mga nakaraang dekada hanggang sa kasalukuyan at marami-rami na ring pagbabago sa pagtanggap ng lipunan sa mga babae, ngunit di pa rin mabilang ang mga kaso ng karahasan at opresyon magpahanggang ngayon. Marahil hindi pa rin napagtatanto ng karamihan na ang tunay na esensya ng kamalayang feminismo ay nagsisimula sa ating sariling pagsisikhay na labanan ang kumbensyunal na pagtingin sa ating hanay.
ANG RETORIKA NG BABAENG MANUNULAT: ISANG PAGHUHUBAD
Bilang pagpoposisyon ng personang babae sa panitikang Filipino, napili ko ang isang maikling kuwentong nailathala sa Mirror Weekly at sa Aklat Likhaan ng mga Maiikling Kuwento 1999, isa itong halimbawa ng malinaw na paglalatag ng feministang paninindigan.
Ang kuwento na “Ang himas ni Ricardo” ni Babeth Lolarga ay isang akdang walang bahid ng pagpapanggap. Senswal ang bawat pangungusap sa unang bahagi ng kuwento. Explisitong nailarawan ang bawat eksena ng pagniniig. Bawat detalye ay maaring makapagpabuhay ng libido ng bawat mambabasa nito. Ngunit sa likod ng senswalidad ng akda, nilalayon nitong ibangon ang kamalayang feminismo.
Sa simula ng kuwento, inilahad ng pangunahing tauhan na si Lara Sumulong ang kanyang relasyon kay Ricardo. Nakilala niya si Ricardo matapos niyang iwan ang kanyang nambubugbog na asawa na si Joey. Nabigyang diin sa kuwentong ito ang usapin ng sexual politics sa pagitan ng babae at lalaki. Ang katawan ng babae ay hindi isang bagay na parausan lamang ng mga lalaki. Naipakita ang kaibahan ng paggamit sa katawan ng babae bilang parausan at ang pagkakaroon ng kapangyarihan ng babae sa lalaki gamit ang kanyang katawan. Sa kanyang dating asawa ganito ang eksena:
• “Si Joey ay magpupumilit na magseks pa rin kami. Galit siya tuwing tumatanggi ako. Naniniwala siyang obligasyon ko ang sundin ang gusto niya…”
Samantalang kabaligtaran naman ito ng kanyang karanasan kay Ricardo:
• “Damdam kong masidhing naglalaban sa kalooban niya ang pagtratong paggalang sa akin at ang umaapoy na pagnanasa. Hindi naman ako ang tipo ng babae na kinikilig kapag mamamasdan ang hirap na dinadaanan ng lalaki; ang kinakatuwaan ko ay ang aking sariling kapangyarihan sa epektong kaya kong buhayin sa kanya.”
Sa huling bahagi ng kuwento, ganito ang palitan nila ng salita ni Ricardo:
• “Tinanong ko siya minsang nagpapahinga kami kung kagalakan ko lang ba ang ibig niyang madama. Ibinalik niya ang tanong sa akin, “At bakit naman hindi? Di ba reklamo niyong kababaihan na panay ang kagustuhan naming ang nasusunod? Magandang pagmasdan ang mukha mo habang ganado tayong nagse-sex. Alam kong napapaligaya kita.”
Dito naipakita ang pagiging sensitibo ng lalaki sa pangangailangan ng babae. Hindi lamang sex ang sentral na tuon dito ng akda. Mahalagang elemento nito ang pagkakaroon ng pag-asa ni Lara matapos ang isang bigong relasyon sapagkat nagpapakita ito ng kanyang katatagan bilang babae.
Ang paggamit ng pangalang Lara Sumulong – sumulong na sa kanyang pinakapayak na depinisyon ay nagsasabi ng progreso - ay maituturing na isang mapagpalayang deklarasyon nang pagsulong/pagtaguyod ng kamalayang feminismo. Iwinawaksi ng persona ang kumbensyunal na pagtingin sa pagpapamilya. Ipinagpapasalamat ni Lara na wala silang nabuong anak ni Joey, dahil kung mayroon, maaring nanatili siya sa kanilang relasyon sa isang maling konsepto na kailangan kalakihan ng bata ang isang buong pamilya. Ang pagkatao ni Lara ay matatag at hindi basta-basta nalulusaw ang paninindigan. (“Kailangan sumulong ka babae, ang palaging paalala ko sa aking sarili.”)
Sa malalimang pagsipat ng kuwento, si Lara ay isang representasyon ng makabagong babaeng naigpawan ang agresyon/pandarahas ng kanyang asawa. Pinutol ni Lara ang patriyarkal na relasyong namagitan sa kanila ng kanyang dating asawa nang iniwan niya ito isang gabing himbing ito sa ispirito ng serbesa. (“Isang gabi nang nakatulog na naman si Joey sa harap ng telebisyon at nakakunsumo ng katumbas ng isang galong serbesa, pumuslit ako, dala-dala ko ang ilang mga damit na pampalit.”)
Ito’y isang matapang na hakbang at malinaw na manipestasyon ng paglaban ni Lara sa karahasan sa kababaihan.
Naipakita sa kuwento ang pagwaksi sa istiryutipo ng babae bilang sunud-sunuran sa lahat ng gustuhin ng lalaki, na ang babae’y hindi mananatiling anino lamang ng lalaki. May implikasyong moral ang “Ang himas ni Ricardo” ngunit hindi didaktiko ang tono nito. Sa aking palagay, nakatulong ang ganitong istilo upang lalong maging epektibo ang pagkukuwento.
Sa huli, masasabi natin na kasabay ng paglaya ng kamalayan ni Lara ay ang paglaya ng babaeng manunulat na si Babeth Lolarga sa kanyang retorikal na paglalahad ng isang senswal na sitwasyon na may sensibilidad. Isa itong patunay na nailuwal ng panitikan noong dekada ’90 ang isang akdang may kabuluhan at feministang paninidigan.
ANG KAMALAYANG FEMINISMO BILANG LOHIKA NG KUWENTO
Rebyu sa Ang Lohika ng mga Bula ng Sabon ni Luna Sicat-Cleto
rebyu ni nanaybunso
Kailan nga ba nabibigyan ng boses ang mga babae sa lipunan? Naisasapraktika ba sa pang-araw araw na karanasan ang tunay na kamalayang feminismo? Sa unang pagtatangkang maintindihan ang kabuluhan ng kuwento, ito ang mga tanong na bumungad sa akin.
Isang matingkad na paglalahad ng feminist struggle ang mismong lohika ng kuwentong ito. Sa pagitan ng mga salita ay nakapaloob ang mga talinhaga na nagpapakita ng tunay na ideya ng may akda. Pinaglilimian ng kuwento ang internal at external na tunggalian ng babae bilang persona sa teksto.
Ang kuwento ay hindi lamang nakasentro sa tunggalian kundi isang pagtuklas sa mga karanasan ng babaeng piniling mamuhay mag-isa (“matagal na akong namumuhay mag-isa, sa isang apartment sa Quezon City, maliit, masikip, maraming agiw, walang tubig…nasubukan ko nang mabuhay sa de-lata at Skyflakes, kung minsan dinadalaw ko pa ang aking mga magulang at kapatid…”). Naging kaakibat ng kanyang pag-iisa ang kalungkutan pero pilit niya itong nilalabanan dahil iwinawaksi niya ang tradisyunal na konsepto ng pamilya (“isang kumportableng buhay sa piling ng isang responsableng asawa, dalawang maganda at normal na anak, at isang bahay sa malinis at tahimik na lugar, hindi ko nakikita ang aking sarili sa ganoong sitwasyon…”). Sa kuwento, ang pag-iisa at kalungkutan ay naging magkahugpong na bagay, dito lumitaw ang kahinaan ng tauhan, ngunit sa puntong ito naipakita na ang akda ay naging makatotohanan.
Nilandas ni Luna ang kaisipan ng babaeng tahimik na lumalaban sa de-kahong konsepto ng lipunan sa esensya ng pagiging babae. Mula sa domestikong pagtingin (hindi ako marunong magluto…)hanggang sa moralistikong pananaw (kasalanan kaya ang pagsiping ko kay Sandali?), detalyadong naipakita ang agam-agam ng babaeng humihiwalay sa realidad kasabay ng paglaya nito sa kumbensyunal na pagtingin sa pagkababae.
Sa simula pa lamang ng kanyang paglalahad, ipinakilala niya ang isang bisita, si Sandali, ang kanyang imaginary friend, lover and enemy. Si Sandali ay di lamang isang kathang-isip na kanyang naging kaulayaw kundi sumisimbolo ito sa oras kanyang paglaya -- ang sandali na kumakatawan sa oras/panahon. Sa bawat pagniniig nila ni Sandali, ang kanyang gunita at kaluluwa’y naglalayag sa isang mapagpalayang mundo na nilikha niya. Doon, hawak niya ang kanyang sariling mundo, ang kanyang sariling oras. Hindi siya nakatali sa ideya na kailangan niyang paglingkuran ang iba; (“binibigyan ko ang aking ina ng pera mula sa aking suweldo, panggastos sa grocery, naidaing niyang mataas ang presyo ng bilihin…”) isang kalagayan na malaon nang nakatanikala sa kababaihan na mas lalong nagiging komplikado dahil sa mga isyung pangkabuhayan.
Sa isang normatibong kalagayan, maaring tawagin na isang kahibangan ang pagkakaroon ng imaginary friend, subalit nagsisilbi itong susi sa kanyang mga realisasyon dahil sa mga pagkakataong ito lamang siya nakasusumpong ng katahimikan.
Maari ding tingnan si Sandali bilang repleksyon ng kanyang sarili na kumakatawan sa kanyang mga naisin at saloobin (“gusto ko lang munang maglakbay at kumawala, katulad ni Sandali, naiinggit ako sa kanya…”). Malinaw ring naipakita sa kuwento ang represyon at ang takot ng persona na mahusgahan ng iba (“gusto ko sanang ihinga sa ibang tao ang tungkol sa kanya, kaya lang, hindi ko alam kung maiintindihan nila ako…”).
Samantala, ang kanilang mga naging supling ni Sandali ay maaring sumalamin sa mga social institutions tulad ng simbahan at media na nagdidikta sa normatibong kondisyong nagkakahon sa mga babae bilang mahinang hanay sa lipunan. Sa kuwento, inilarawan ang mga supling bilang; (para silang mga dagang naghahabulan sa kisame, sa kisame ng aking utak, at pinamumukha nila sa aking hindi ko sila matatakasan…) daga na makulit at mapanira. Maaring tingnan na ito ay mga structural/social aggression sa kababaihan.
Sa huling bahagi ng kuwento, ang mga supling nila ni Sandali ay tila nagbagong anyo (gawin mo kaming mga alagad ng katahimikan, ang sabi nila…), nais nilang maging matibay na puwersang maaring makapagpamulat sa mga taong nakararanas ng represyon at kalungkutan.
Dito naipakita ang transpormasyon ng isang imahe ng kahinaan tungo sa pagiging sagisag ng lakas at pagbabago.
Isang pagbasag sa naratibong daloy ang hindi pagkakaroon nito ng isang yugto kung saan mamumulat ang mambabasa sa kung ano nga ba ang kabuluhan ng kuwento. Maituturing na isang matapang na hakbang ang paghiwalay ni Luna sa nakagawiang kumbensyon ng pagsusulat. Tuloy-tuloy ang daloy ng mga pangungusap sa kuwentong ito, isang retorikal na paglalahad ng nagaganap sa utak ng tauhan. Sa kabilang banda, masasabing nakatulong ang malaya at tuluyang pagbubukas ng persona. Naging mas kapani-paniwala ang masalimuot na internal na tunggalian. Naisiwalat ang mga tahi-tahing komplikasyon sa buhay ng tauhan.
Kung tayo’y magbabalik-tanaw sa kasaysayan, ang babae ay maaring ihalintulad sa mga bula ng sabon, sumasabay sa ihip ng hangin kung saan ito dadalhin, sumusunod lamang sa dikta ng lipunan. Sa kontemporaryong panahon, kung saan marami nang sumibol na mga progresibong babae na may feminismong kamalayan, ang mga bula ng sabon ay maaring representasyon ng mga isyung kanilang nilalabanan tulad ng opresyon, represyon at karahasan sa kababaihan. Sa paglulundo ng kuwento, naging mapagpalaya ito (“Ito ang paraiso, bulong ko sa aking sarili, ang paraiso’y isang babaeng naglalaro ng mga bula ng sabon, kapiling ang kanyang mga anino, at kapiling ang kanyang Sandali.”). Sa pagsusuri ng akda, hindi lamang lohika ang aking nakita, bagkus, naramdaman ko ang kaluluwa nito.
rebyu ni nanaybunso
Kailan nga ba nabibigyan ng boses ang mga babae sa lipunan? Naisasapraktika ba sa pang-araw araw na karanasan ang tunay na kamalayang feminismo? Sa unang pagtatangkang maintindihan ang kabuluhan ng kuwento, ito ang mga tanong na bumungad sa akin.
Isang matingkad na paglalahad ng feminist struggle ang mismong lohika ng kuwentong ito. Sa pagitan ng mga salita ay nakapaloob ang mga talinhaga na nagpapakita ng tunay na ideya ng may akda. Pinaglilimian ng kuwento ang internal at external na tunggalian ng babae bilang persona sa teksto.
Ang kuwento ay hindi lamang nakasentro sa tunggalian kundi isang pagtuklas sa mga karanasan ng babaeng piniling mamuhay mag-isa (“matagal na akong namumuhay mag-isa, sa isang apartment sa Quezon City, maliit, masikip, maraming agiw, walang tubig…nasubukan ko nang mabuhay sa de-lata at Skyflakes, kung minsan dinadalaw ko pa ang aking mga magulang at kapatid…”). Naging kaakibat ng kanyang pag-iisa ang kalungkutan pero pilit niya itong nilalabanan dahil iwinawaksi niya ang tradisyunal na konsepto ng pamilya (“isang kumportableng buhay sa piling ng isang responsableng asawa, dalawang maganda at normal na anak, at isang bahay sa malinis at tahimik na lugar, hindi ko nakikita ang aking sarili sa ganoong sitwasyon…”). Sa kuwento, ang pag-iisa at kalungkutan ay naging magkahugpong na bagay, dito lumitaw ang kahinaan ng tauhan, ngunit sa puntong ito naipakita na ang akda ay naging makatotohanan.
Nilandas ni Luna ang kaisipan ng babaeng tahimik na lumalaban sa de-kahong konsepto ng lipunan sa esensya ng pagiging babae. Mula sa domestikong pagtingin (hindi ako marunong magluto…)hanggang sa moralistikong pananaw (kasalanan kaya ang pagsiping ko kay Sandali?), detalyadong naipakita ang agam-agam ng babaeng humihiwalay sa realidad kasabay ng paglaya nito sa kumbensyunal na pagtingin sa pagkababae.
Sa simula pa lamang ng kanyang paglalahad, ipinakilala niya ang isang bisita, si Sandali, ang kanyang imaginary friend, lover and enemy. Si Sandali ay di lamang isang kathang-isip na kanyang naging kaulayaw kundi sumisimbolo ito sa oras kanyang paglaya -- ang sandali na kumakatawan sa oras/panahon. Sa bawat pagniniig nila ni Sandali, ang kanyang gunita at kaluluwa’y naglalayag sa isang mapagpalayang mundo na nilikha niya. Doon, hawak niya ang kanyang sariling mundo, ang kanyang sariling oras. Hindi siya nakatali sa ideya na kailangan niyang paglingkuran ang iba; (“binibigyan ko ang aking ina ng pera mula sa aking suweldo, panggastos sa grocery, naidaing niyang mataas ang presyo ng bilihin…”) isang kalagayan na malaon nang nakatanikala sa kababaihan na mas lalong nagiging komplikado dahil sa mga isyung pangkabuhayan.
Sa isang normatibong kalagayan, maaring tawagin na isang kahibangan ang pagkakaroon ng imaginary friend, subalit nagsisilbi itong susi sa kanyang mga realisasyon dahil sa mga pagkakataong ito lamang siya nakasusumpong ng katahimikan.
Maari ding tingnan si Sandali bilang repleksyon ng kanyang sarili na kumakatawan sa kanyang mga naisin at saloobin (“gusto ko lang munang maglakbay at kumawala, katulad ni Sandali, naiinggit ako sa kanya…”). Malinaw ring naipakita sa kuwento ang represyon at ang takot ng persona na mahusgahan ng iba (“gusto ko sanang ihinga sa ibang tao ang tungkol sa kanya, kaya lang, hindi ko alam kung maiintindihan nila ako…”).
Samantala, ang kanilang mga naging supling ni Sandali ay maaring sumalamin sa mga social institutions tulad ng simbahan at media na nagdidikta sa normatibong kondisyong nagkakahon sa mga babae bilang mahinang hanay sa lipunan. Sa kuwento, inilarawan ang mga supling bilang; (para silang mga dagang naghahabulan sa kisame, sa kisame ng aking utak, at pinamumukha nila sa aking hindi ko sila matatakasan…) daga na makulit at mapanira. Maaring tingnan na ito ay mga structural/social aggression sa kababaihan.
Sa huling bahagi ng kuwento, ang mga supling nila ni Sandali ay tila nagbagong anyo (gawin mo kaming mga alagad ng katahimikan, ang sabi nila…), nais nilang maging matibay na puwersang maaring makapagpamulat sa mga taong nakararanas ng represyon at kalungkutan.
Dito naipakita ang transpormasyon ng isang imahe ng kahinaan tungo sa pagiging sagisag ng lakas at pagbabago.
Isang pagbasag sa naratibong daloy ang hindi pagkakaroon nito ng isang yugto kung saan mamumulat ang mambabasa sa kung ano nga ba ang kabuluhan ng kuwento. Maituturing na isang matapang na hakbang ang paghiwalay ni Luna sa nakagawiang kumbensyon ng pagsusulat. Tuloy-tuloy ang daloy ng mga pangungusap sa kuwentong ito, isang retorikal na paglalahad ng nagaganap sa utak ng tauhan. Sa kabilang banda, masasabing nakatulong ang malaya at tuluyang pagbubukas ng persona. Naging mas kapani-paniwala ang masalimuot na internal na tunggalian. Naisiwalat ang mga tahi-tahing komplikasyon sa buhay ng tauhan.
Kung tayo’y magbabalik-tanaw sa kasaysayan, ang babae ay maaring ihalintulad sa mga bula ng sabon, sumasabay sa ihip ng hangin kung saan ito dadalhin, sumusunod lamang sa dikta ng lipunan. Sa kontemporaryong panahon, kung saan marami nang sumibol na mga progresibong babae na may feminismong kamalayan, ang mga bula ng sabon ay maaring representasyon ng mga isyung kanilang nilalabanan tulad ng opresyon, represyon at karahasan sa kababaihan. Sa paglulundo ng kuwento, naging mapagpalaya ito (“Ito ang paraiso, bulong ko sa aking sarili, ang paraiso’y isang babaeng naglalaro ng mga bula ng sabon, kapiling ang kanyang mga anino, at kapiling ang kanyang Sandali.”). Sa pagsusuri ng akda, hindi lamang lohika ang aking nakita, bagkus, naramdaman ko ang kaluluwa nito.
Mag-subscribe sa:
Mga Post (Atom)